Aitzol, bertsolari-txapelketa bat gidatzen
1936-1939 |
Gerra Zibilean 20 bat euskal apaiz fusilatu zituzten, horietatik asko Hernaniko kanposantuko paretan, 1936ko urrian.
Apaiz fusilatuak:
- Alejandro Mendikute Lizeaga
- Angel Zabaleta, seminarista
- Angel Zabaleta, seminarista
- Angel Zabaleta, seminarista
- Anizeto Eguren
- C.M.F.
- Celestino Onaindia Zuloaga
- Gabino Alustiza
- Gerbasio Albisu Bidaur
- Jorge Iturricastillo Aranzabal
- Jose Adarraga Larburu
- Jose Ariztimuño Olaso, Aitzol
- Jose Ignacio Peñagarikano Solozabal,
- Jose Maria Elizalde Zubiri
- Jose Markiegi
- Jose Otano Miguelez Olaso
- Jose Ariztimuño Olaso, Aitzol
- Jose Sagarna Uriarte
- Leonardo de Guridi
- Luis Arsuaga Izagirre
- Martin Lekuona Etxabeguren
- O.C.D.
- Roman de San Jose Urtiaga Elezburu
Apaiz fusilatuak:
- Alejandro Mendikute Lizeaga
- Angel Zabaleta, seminarista
- Angel Zabaleta, seminarista
- Angel Zabaleta, seminarista
- Anizeto Eguren
- C.M.F.
- Celestino Onaindia Zuloaga
- Gabino Alustiza
- Gerbasio Albisu Bidaur
- Jorge Iturricastillo Aranzabal
- Jose Adarraga Larburu
- Jose Ariztimuño Olaso, Aitzol
- Jose Ignacio Peñagarikano Solozabal,
- Jose Maria Elizalde Zubiri
- Jose Markiegi
- Jose Otano Miguelez Olaso
- Jose Ariztimuño Olaso, Aitzol
- Jose Sagarna Uriarte
- Leonardo de Guridi
- Luis Arsuaga Izagirre
- Martin Lekuona Etxabeguren
- O.C.D.
- Roman de San Jose Urtiaga Elezburu
Julian Besteiro Espainiako Errepublikako presidente ohiarekin ageri dira horietatik asko Carmonako espetxean egindako argazki batean.
1936-1939 |
Apaiz jazarriak Gerra Zibilean
Anxo Ferreiro Curras ikertzaileak dioenez, 225 apaiz kartzelan sartu zituzten; gainera, 523k erbesteratzea erabaki zuten, 469 erbestera joatera behartuak izan ziren eta 75 kargugabetu ala karguz aldatu zituzten.
Anxo Ferreiro Currás. Consejos de guerra contra el clero vasco (1936-1944). La Iglesia vasca vencida: asesinada, encarcelada, desterrada y exiliada. Intxorta Kultur Elkartea, 2013.
Argazki-oina: “Nire kontzientziaren aginduak” (1945) lanean, bere apaizen aldeko aldarrikapena egin zuen, “bidegabe jazarriak, laidotuak, zigortuak, espoliatuak eta kalumniatuak” izan zirelako.
1937 |
Mateo Mujika, Vidal i Barraquer eta Juan Irastorza, Francori aurre egin zioten gotzain bakarrak.
Gasteizko gotzain Mateo Mujikak ez zuen izenpetu Francisco Francok Gomá kardinalari agindu zion gutuna: “Espainiar gotzainen gutun kolektiboa munduko gotzainei”. Gutun horretan Francoren alde zergatik egin zuten adierazi zuten.
1953-8-27 |
Francisco Francok eta Vatikanoak Konkordatua sinatu zuten.
Sinatu ostean, Francok Elizaren gastu guztiak ordainduko zituen. Horren truke, Gotzainak izendatzeko orduan, Frankok 3 izen aurkeztuko zizkion Elizari, Elizak gotzain bat aukera zezan. Elizak ez zuen zergarik ordainduko. Hala erlijio katolikoa bakarra izango zen eta eskola publikoetan zabalduko zuten.
1960.5.28. |
339 euskal apaizek Elizak diktadurari ematen zion babesa salatzeko, gutun bat sinatu zuten.
Testua: 1960.5.28: 339 abadek sinaturiko Karta: EH-k pairatzen zuen zapalkuntza egoera salatzen zen, torturak. Batez ere, Elizak Diktadurari emandako oinarri eta babesa salatzen zen.
1964 azaroa
Alberto Gabikagoxeaskoari lehendabiziko isunak sermoiengatik.
Alberto Gabikagoxeaskoari lehendabiziko isunak jarri zizkioten, bere sermoietan salatu zuelako hainbat gazteri, Areatzako eskola hartu eta pintadak egin ostean, poliziek atxilotu eta tratu txarrak eta kolpeak ematea.
Argazki-oina: Apaizen manifestazioa, Bilbon.
1966.11.30.
Etxebarriko “Laminaciones de Bandas” fabrikaren greba abiatu zen eta luzea izan zen (1966.11.30-1967.05.20)
Abadeek langileen alde egin zuten. Oihartzun handia izan zuen 1967ko maiatzeko abadeen manifestazioa Bilboko Gran Vian: 80 abade, sotana jantzirik, Bandasko langileen alde.
Argazki-oina: Ildebrando Antoniutti nuntzioak gogor kritikatu zituen euskal apaizen protesta-ekintzak 1960 eta 1967 artean.
1967.04.21
“Salbuespen-egoera”, Bizkaian 3 hilabeterako.
Bizkaiko 108 abadek “Eskutitz agiria Franco eta bere Gobernuari” izenpetu zuten. “Salbuespen-egoera” ezartzeko arrazoia ez zela “ustezko alterazio-egoeragatik”, Dekretuan agertzen zen moduan. Abadeen ustez, benetako arrazoia pertsonen oinarrizko eskubideak ukatzea zen. Francok “elizgizon separatistak” zirela leporatu zien, eta, Madrilen Vatikanoko enbaxadorea zen Ildebrando Antoniutti nuntzioak, berriz, “Kristori traizio egin ziotela”.
Argazki-oina: Dueñasko monastegian bete Alberto Gabikagoxeaskoak, hilabete eta erdiz, ezarri zioten zigorra.
1968ko ekaina
Alberto Gabikagoxeaskoa Dueñasko monastegian entzerratu zuten.
Bizkaiko 108 abadek “Eskutitz agiria Franco eta bere Gobernuari” izenpetu zuten. “Salbuespen-egoera” ezartzeko arrazoia ez zela “ustezko alterazio-egoeragatik”, Dekretuan agertzen zen moduan. Abadeen ustez, benetako arrazoia pertsonen oinarrizko eskubideak ukatzea zen. Francok “elizgizon separatistak” zirela leporatu zien, eta, Madrilen Vatikanoko enbaxadorea zen Ildebrando Antoniutti nuntzioak, berriz, “Kristori traizio egin ziotela”.
Txabi Etxebarrietaren aldeko hileten aurreko lehendabiziko debekuak (Alderdi, 1968)..
1968.07.07.
Txabi Etxebarrieta hil zuten.
Bizkaiko 108 abadek “Eskutitz agiria Franco eta bere Gobernuari” izenpetu zuten. “Salbuespen-egoera” ezartzeko arrazoia ez zela “ustezko alterazio-egoeragatik”, Dekretuan agertzen zen moduan. Abadeen ustez, benetako arrazoia pertsonen oinarrizko eskubideak ukatzea zen. Francok “elizgizon separatistak” zirela leporatu zien, eta, Madrilen Vatikanoko enbaxadorea zen Ildebrando Antoniutti nuntzioak, berriz, “Kristori traizio egin ziotela”.
Zamorako kartzelaren hegal batean ezarri zuen Francok Vatikanoaren baimenarekin Konkordatu-kartzela, eta Alberto Gabikagoxeakoa izan zen han lehendabiziko abade presoa.
1968.7.21
Zamorako Konkordatu kartzela sortu zuten.
Alberto Gabikagoxeaskoa Dueñasko (Palentzia) monastegian zegoela, era askotako babesa jaso zuen bertan. Hori dela eta, Francoren eta Vatikanoaren arteko Konkordatua baliatuta, Zamorako kartzelara eraman zuten Alberto, eta hortxe hasi zen Zamorako apaiz kartzela edo Konkordatu kartzela. Lehendabiziko egonaldi hura hilabete eta erdikoa izan zen. Guztira 53 erlijio-gizonek jasan zuten espetxealdia kartzela hartan.
Torturen eta errepresioaren aurka protesta egiteko, 40 abade sartu ziren birritan Bilboko Gotzaindegian.
1968ko uztaila-abuztua
Abadeen itxialdiak Bilboko Gotzaindegian
40 bat abadek Bilboko Gotzaindegiko Bulegoak birritan okupatu zituzten. Euskal Herriko biztanleen giza eskubideak defendatzeaz gain, euskal gotzainen babes eza ere salatu zuten. Bizkaitarrek beren jarrera eta pentsamendua kontrastatu zituzten Gipuzkoa, Nafarroa, Araba eta Ipar aldeko apaizekin, eta Kataluniako Montserrateko abade benediktarrekin. Nazioarteko hainbat komunikabidek gertakari haien jarraipena egin zuten: BBC, Reuter, Agence France Press, Le Monde, eta abar.
Gogor diskoaren azala, meza abestiez eta Julen Lekuona, Jon Lopategi eta beste batzuen euskal abestiez osatua.
Oihartzun handia izan zuen prentsan Derioko itxialdiak.
1968.11.4.
Derioko Seminarioaren okupazioa.
Hainbat eta hainbat protesta-ekintza egin ostean, Ikusirik tortura, deportazio, atxiloketa, kartzelaratzea eta beste hainbat errepresio-motaren aurrean, baita abadeen kontrako gaztigu, isun eta espetxeratzeen aurrean, ez zegoela inolako erreakziorik Pablo Gurpide Bilboko gotzainaren aldetik, urrats gogorrago bat eman behar zelakoan, 60 bat abadek Derioko Seminarioa okupatu zuten ia-ia hilabetez. “Lau-lau-mila operazioa” izenez deitu zioten abadeek Seminariora sartzeko deialdiari; hau da, azaroaren 4an, arratsaldeko 4etan, mila pezetarekin.
Derion entzerratuta zeuden abadeen kide batzuek protesta haren berri eraman zuten Vatikanora eta prentsaurreko bat egin zuten Angelun, diktaduraren zapalkuntza salatzeko.
Aurretik, 1968ko udaberrian, “Abadeen Koordinakundea” esaten zioten elkarteari Gogor taldea deitu zioten, abadeek berek sortu zuren Gogorkeriaren aurka, gogortasuna leloan oinarrituta.
Derioko Seminariotik atera eta tarte labur batera, 30 bat lagun bildu ziren Zornotzako karmeldarren komentuan, okupazio haren lekukotasun bat uzteko. Hala sortu zen Gogor izeneko diskoa, Euskal Herrian zehar era klandestinoan zabalduko zena.
Gogor diskoaren azala, meza abestiez eta Julen Lekuona, Jon Lopategi eta beste batzuen euskal abestiez osatua.
Oihartzun handia izan zuen prentsan Derioko itxialdiak.
1969.5.30.
Gose-greba Bilboko Gotzaindegian.
Xabier Amuriza, Alberto Gabikagojeaskoa, Julen Kalzada, Josu Naberan eta Nikola Telleria abade bizkaitarrak Bilboko Gotzaindegiko lokal batetan gose-greba egin zuten hiru egunez, eta dokumentu bat argitaratu zuten. Haren eraginez, atxilotuak izan ziren, terroristatzat jo eta “rebelión militar” egin izana leporatu zieten.
Burgosko Epaiketa, tartean Kaltzada eta Etxabe.
1970.12.03
Burgosko Epaiketa ETAkideei.
Francoren diktadurapean epaitu zituzten Burgosen ETAko ustezko 16 kide, eta horien artean ziren Julen Kaltzada eta Jon Etxabe, Zamoran preso ziren bi apaizak. Apaizak ere epaitzea garrantzi handikoa zen diktadurarentzat, hala, Konkordatuari esker, epaiketa ateak itxita egitea izango zutelako. Baina Vatikanoa bera ere hala izan ez zedin ahalegindu zen eta, azkenean, ateak zabalik egin zen epaiketa. Guztira 6 heriotza-zigor agindu ziren. Jon Etxaberi 50 urteko kartzela-zigorra jarri zioten eta Jule Kaltzadari, berriz, 12 urtekoa.
Abade bat, tunelean lanean.
Ihesaldi-ahaleginari buruzko informazioa garai hartako prentsan jaso zuten.
1971.10.13
Zamorako kartzelako tunela topatu zuten kartzelazainek.
1970 eta 1971 urteetan aritu ziren Zamorako abade presoak ihes egiteko tunela eraikitzen. Guztira hamazazpi metroko ihesbidea osatu zuten, eta kartzelan zeuden apaiz guztien konplizitatea izan zuen. Oso-osorik amaitu ostean, alde egitekotan zirenean, topatu zuten zuloa kartzelazainek. Zigor gogorrak eta isolamendua ekarri zien aurkikuntza horrek egileei, batez ere Josu Naberani, Alberto Gabikagoxeaskoari eta Jon Etxaberi.
Mutinak oihartzun handia izan zuen Espainiako prentsan eta nazioarteko hedabideetan.
1973.11.6
Kartzelako mutina
Hainbat eta hainbat gose-greba egin ostean, 1973an, kondenarik luzeenak izateagatik kartzelan geratzen ziren sei presoek, Xabier Amurizak, Julen Kaltzadak, Alberto Gabikagoxeaskoak, Josu Naberanek eta Paco García Salvek su eman zioten kartzelari, protesta-ekintza moduan. Nikola Telleria ere bazegoen preso Zamoran, baina haren osasun-arazoak zirela eta, parte ez hartzeko aholkatu zioten presokideek. Nazioarteko komunikabideek grabatu zuten mutina kartzelatik kanpo eta azkar-azkar barreiatu ziren irudiak munduan zehar.
Apaiz lagunek harrera egin zioten Nikola Telleriari kartzelatik atera zenean.
Xabier Amuriza 1975eko abuztuaren 26an utzi zuten libre, kondena beteta.
1975.04.16
Nikola Telleria libre atera zen Carabanchelgo kartzelatik.
Nikola Telleria gaixorik eman zituen azkeneko urteak Zamoran, eta, hori ikusita, Carabanchelera bidali zuten kartzelako agintariek, Zamoran ez baitzegoen gutxieneko baldintzak beteko zituen erizaindegirik. Kondena osoa beteta atera zen Nikola kartzelatik, baina hain larri zegoenez gero, itzuli egin zen apaiz zen herrira, Sopelara, eta hilabete gutxi batzuetara hil zen. 1975ean bertan atera ziren, zigorra beteta haiek ere, Xabier Amuriza, Alberto Gabikagojeaskoa, Josu Naberan eta Paco García Salve madrildarra.
Kartzelatik ateratzen azkeneko apaiz presoak izan ziren Julen Kaltzada eta Jon Etxabe.
Zamorako kartzela itxi zen Etxabe eta Kaltzada bertatik atera zituztenean.
1976.03.24
Julen Kaltzada eta Jon Etxabe Zamorako kartzelatik atera ziren.
Franco hil ostean atera ziren kondena luzeena zuten Julen Kaltzada eta Jon Etxabe abadeak. Hala itxi zen betiko Zamorako Konkordatu Kartzela edo Zamorako Apaiz Kartzela. Kaltzada Saguntoko monastegira eta Etxabe Milagroko monastegira (Lleida) eraman zituzten lehendabizi, eta hilabete batzuetara libre geratu ziren.
1995ean itxi zuten Zamorako kartzela.
1995.11.10
Zamorako kartzela itxi zuten.
1976an itxi zen Zamorako Konkordatu edo apaiz kartzela, baina 1995era arte iraun zuen zabalik kartzelak preso arrunt eta politikoentzat. Topasko kartzela eraiki zuten eta horrek eman zion amaiera 40 urteko historiari.
2010.4.14.
Argentinako Kereilarekin bat egin zuten Zamoran preso egon zirenen arteko 16 abadek.
2010eko apirilaren 14an, Buenos Airesko Krimen eta Korrekzioko 1. Epaitegi Federalean aurkeztu zuten «4591/10 kereila, diktadura frankistak 1936ko uztailaren 17tik 1977ko ekainaren 15era egindako genozidio delituengatik edota gizateriaren aurkako krimenengatik». María Servini de Cubría epailearen aurrean aurkeztutako kereila horrekin bat egin zuten Zamoran preso egondako 16 abadek: Alberto Gabikagogeaskoa Mentxaka, Martín Orbe Monasterio, Josu Naberan Naberan, Xabier Amuriza Zarraonaindia, Pedro Berrioategortua Murgoitio, Julen Kaltzada Ugalde, Juan Maria Zulaika Aizpurua, Iñaki Aurtenetxe Labandibar, Imanol Oruemazaga Baseta, Vicente Couce Ferreira, Mikel Zuazabeitia Errasti, Jon Etxabe Garitazelaia, Felipe Izagirre Esnal, Pedro Solabarria Bilbao, Pablo Muñoz Peña eta Patxi Bilbao Atxikallende.
Zamoran egondako 16 abadek Maria Serviniri idatzitako testigantza. Ikusi gose grabalarien agiria